Mizar i Alkor - układ sześciokrotny

     Znajdujący się w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy Wielki Wóz, to najbardziej znany asteryzm nocnego nieba. Ostatnio wybrałem sobie za cel środkową gwiazdę dyszla Wielkiego Wozu - Mizara. Polecam spojrzeć na nią nieuzbrojonym okiem i wypatrzeć tuż obok nieco mniejszą gwiazdę Alkora. Mizar (oddalony od nas o 78 lat świetlnych) i Alkor (oddalony o 81 lat świetlnych) uchodziły przez długi czas za gwiazdę wizualnie podwójną. Później okazało się, że są one ze sobą związane również grawitacyjnie. Obie gwiazdy na nocnym firmamencie dzieli odległość 11,8 minut łuku i mając w miarę dobry wzrok, możemy wypatrzeć je nie używając żadnego sprzętu. 

Mizar i Alkor - środkowe gwiazdy dyszla Wielkiego Wozu

Rejestracja tej pary samym już teleskopem o średnicy zwierciadła 200mm pokazuje, że między nimi znajdują się jeszcze inne gwiazdy znacznie słabsze, ale nie związane już grawitacyjnie. Jedną z nich jest gwiazda Sidus Ludoviciana (nazwana na cześć króla Niemiec Ludwika V) o jasności 7,55 mag, pomyłkowo uznana w 1722 roku przez niemieckiego matematyka Johanna Liebknechta za planetę. Uczony uznał, że zaobserwował jej przemieszczenie względem gwiazd Alkora i Mizara stąd taka diagnoza. Liebknecht nie był świadomy, że gwiazda ta obserwowana była już w 1616 roku przez Benedetto Castelliego i nie mogła być planetą :-)

Mizar i Alkor a po środku nieco z lewej gwiazda Sidus Ludoviciana

  Spoglądając przez teleskop na Mizara zauważymy, że i on jest gwiazdą podwójną. Kombinacja dwóch soczewek Barlowa x2 dała mi ogniskową 4m i mogłem rozdzielić obie gwiazdy Mizara, które dzieli odległość zaledwie 14 sekund kątowych. 

Mizar A i Mizar B w zbliżeniu

 Jaśniejszy Mizar A (2,27 mag) i nieco bledszy Mizar B (3,95 mag) krążą wokół wspólnego środka masy, a pełen obieg zajmuje im około 5000 lat. W rzeczywistości system Mizara składa się z czterech gwiazd, a ściślej mówiąc dwóch par gwiazd podwójnych. Mizar A1 i Mizar A2 oraz Mizar B1 i Mizar B2 są tak ciasnymi układami, że nie jesteśmy w stanie ich składników rozdzielić wizualnie nawet dość dużymi teleskopami. Dopiero badania spektroskopowe wykazały, że separacja składników Mizara A wynosi zaledwie ok. 0,008 sekund łuku i obiegają się wzajemnie w ciągu 20,5 dnia, natomiast separacja gwiazd Mizara B jest jeszcze mniejsza, a okres orbitalny tej pary to ok. pół roku. 

Mizar A i Mizar B

 W 2009 roku okazało się, że również Alkor jest gwiazdą podwójną, co w sumie tworzy powiązany ze sobą grawitacyjnie układ sześciokrotny gwiazd. Towarzysz Alkora jest ciemnym i chłodnym karłem, a odkryty został dość przypadkowo. Astronomowie z Uniwersytetu w Rochester starali się wypróbować nową metodę polowania na planety, a zamiast tego znaleźli gwiazdę krążącą wokół Alkora (https://www.sciencedaily.com/releas…/2009/…/091210092005.htm). 

Alkor A i Alkor B

Na grafice poniżej przedstawiony został model układu sześciokrotnego jaki byłby widoczny gdybyśmy mogli je rozdzielić :-)

Układ sześciokrotny.